MKBA verduurzaming spoorvervoer
19077
Van 2019 tot 2020
Vervoer per spoor stoot aanzienlijk minder broeikasgassen uit dan andere vervoerswijzen, vooral bij geëlektrificeerde lijnen. TML voerde een kosten-batenanalyse uit voor de verduurzaming van het Belgische spoorvervoer, onderzocht alternatieven zoals batterij- en waterstoftreinen voor niet-geëlektrificeerde delen en beval volledige elektrificatie aan.
Vervoer per spoor leidt tot een veel lagere uitstoot van broeikasgassen en andere verontreinigende stoffen dan vergelijkbaar vervoer over de weg, binnenvaart of lucht. Dat voordeel is nog meer uitgesproken als de spoorlijnen geëlektrificeerd zijn. In België (en binnen Europa) is het spoorvervoer het enige vervoermiddel dat nagenoeg volledig geëlektrificeerd is. De verdere ontwikkeling van het spoorvervoer in België is dan ook een essentieel onderdeel van het Energie-Klimaatplan 2021 - 2030. In deze studie voerden we een kosten-batenanalyse uit om het spoorvervoer verder te verduurzamen door de niet-geëlektrificeerde delen van het spoornetwerk verder te verkleinen. Deze delen bestaan uit passagierslijnen die voornamelijk rond Gent (Eeklo-Ronse, Gent-Geraardsbergen, Aalst-Burst) en Charleroi-Couvin liggen. Daarnaast zijn er de niet-geëlektrificeerde goederenlijnen Genk-Bilzen (L21c), Gent-Zelzate (L204) en Gent-Wondelgem-Terneuzen (L55).
Voor de overige niet-geëlektrificeerde lijnen werden drie opties overwogen, zijnde
Daartoe heeft TML de volgende taken uitgevoerd:
Als resultaat van het literatuuronderzoek vonden we dat alternatieven voor elektrische reizigerstreinen mogelijkheden bieden om kosten te besparen en de duurzaamheid van het spoornetwerk verder te verbeteren. Dit geldt zowel voor batterijtreinen als voor waterstof. Van deze twee is de batterijtrein het dichtst bij volledige commerciële implementatie, maar batterijtreinen blijven wel afhankelijk van een adequate laadinfrastructuur en gedeeltelijke elektrificatie om betrouwbaar te werken. Waterstof biedt als vrijwel infrastructuurvrije technologie een belangrijk voordeel en kan profiteren van interactie met de industriële sector. De mogelijke prijs en beschikbaarheid van (groene) waterstof blijft hierbij van groot belang. In het geval van goederenvervoer per spoor lijken de alternatieven voor volledige elektrificatie nog niet volledig ontwikkeld: batterijen hebben voorlopig niet de energiedichtheid om voldoende energie te leveren om zware goederentreinen betrouwbaar over lange afstanden te vervoeren. De enige mogelijkheid zijn hybride treinen, die ofwel batterij- en diesel- of waterstof- en dieseltechnologieën combineren.
De evaluatietool werd ontwikkeld in Excel, uitgaande van een uitgebreide quickscantool voor laagbenutte spoorwegen, ontwikkeld in 2015. De tool bestaat uit een reeks gekoppelde spreadsheets, die specifieke lijnen kunnen beoordelen op (i) toegankelijkheid, (ii) energiekosten, (iii) investerings- en onderhoudskosten en (iv) emissies en milieu-impact. De tool heeft een ingebouwde methode voor gevoeligheidsanalyse op basis van de gids voor kosten-batenanalyses van DG Regio (2014). De gevoeligheidsanalyse kan op verschillende manieren worden toegepast: een best- of worstcaseanalyse, een analyse per parameter en een Monte Carloanalyse. Dit maakt een zeer uitgebreide gevoeligheids- en scenarioanalyse mogelijk.
We vonden dat volledige elektrificatie van de resterende diesellijnen potentieel grote sociale voordelen heeft. We raden daarom aan om op lange termijn volledig van dieseltreinen af te stappen. De haalbaarheid en mogelijke voordelen van elektrificatie verschillen naar het relatief gebruik van de lijn. De meest beloftevolle alternatieve technologie is het gebruik van batterijtreinen, maar het verschil in voordelen en kosten voor volledige elektrificatie is relatief beperkt en sterk afhankelijk van de specifieke kenmerken van de lijn. De uitrol van waterstoftreinen is vrij risicovol en vindt best alleen plaats als er voldoende industriële infrastructuur is om (goedkope en hernieuwbare) waterstof te leveren in de buurt.
Vervoer per spoor leidt tot een veel lagere uitstoot van broeikasgassen en andere verontreinigende stoffen dan vergelijkbaar vervoer over de weg, binnenvaart of lucht. Dat voordeel is nog meer uitgesproken als de spoorlijnen geëlektrificeerd zijn. In België (en binnen Europa) is het spoorvervoer het enige vervoermiddel dat nagenoeg volledig geëlektrificeerd is. De verdere ontwikkeling van het spoorvervoer in België is dan ook een essentieel onderdeel van het Energie-Klimaatplan 2021 - 2030. In deze studie voerden we een kosten-batenanalyse uit om het spoorvervoer verder te verduurzamen door de niet-geëlektrificeerde delen van het spoornetwerk verder te verkleinen. Deze delen bestaan uit passagierslijnen die voornamelijk rond Gent (Eeklo-Ronse, Gent-Geraardsbergen, Aalst-Burst) en Charleroi-Couvin liggen. Daarnaast zijn er de niet-geëlektrificeerde goederenlijnen Genk-Bilzen (L21c), Gent-Zelzate (L204) en Gent-Wondelgem-Terneuzen (L55).
Voor de overige niet-geëlektrificeerde lijnen werden drie opties overwogen, zijnde
- de volledige elektrificatie van het Belgische spoorwegnet en volledige ontdieseling van de vloot,
- het gebruik van waterstoftreinen ter vervanging van dieseltreinen op niet-geëlektrificeerde onderdelen en
- het gebruik van hybride treinen op batterijen en pantografen (alleen voor passagierstreinen).
Daartoe heeft TML de volgende taken uitgevoerd:
- Literatuuronderzoek en verzamelen van kengetallen en indicatoren.
- Ontwikkeling van een evaluatietool.
- Toepassing van het evaluatie-instrument en gevoeligheidsanalyse.
Als resultaat van het literatuuronderzoek vonden we dat alternatieven voor elektrische reizigerstreinen mogelijkheden bieden om kosten te besparen en de duurzaamheid van het spoornetwerk verder te verbeteren. Dit geldt zowel voor batterijtreinen als voor waterstof. Van deze twee is de batterijtrein het dichtst bij volledige commerciële implementatie, maar batterijtreinen blijven wel afhankelijk van een adequate laadinfrastructuur en gedeeltelijke elektrificatie om betrouwbaar te werken. Waterstof biedt als vrijwel infrastructuurvrije technologie een belangrijk voordeel en kan profiteren van interactie met de industriële sector. De mogelijke prijs en beschikbaarheid van (groene) waterstof blijft hierbij van groot belang. In het geval van goederenvervoer per spoor lijken de alternatieven voor volledige elektrificatie nog niet volledig ontwikkeld: batterijen hebben voorlopig niet de energiedichtheid om voldoende energie te leveren om zware goederentreinen betrouwbaar over lange afstanden te vervoeren. De enige mogelijkheid zijn hybride treinen, die ofwel batterij- en diesel- of waterstof- en dieseltechnologieën combineren.
De evaluatietool werd ontwikkeld in Excel, uitgaande van een uitgebreide quickscantool voor laagbenutte spoorwegen, ontwikkeld in 2015. De tool bestaat uit een reeks gekoppelde spreadsheets, die specifieke lijnen kunnen beoordelen op (i) toegankelijkheid, (ii) energiekosten, (iii) investerings- en onderhoudskosten en (iv) emissies en milieu-impact. De tool heeft een ingebouwde methode voor gevoeligheidsanalyse op basis van de gids voor kosten-batenanalyses van DG Regio (2014). De gevoeligheidsanalyse kan op verschillende manieren worden toegepast: een best- of worstcaseanalyse, een analyse per parameter en een Monte Carloanalyse. Dit maakt een zeer uitgebreide gevoeligheids- en scenarioanalyse mogelijk.
We vonden dat volledige elektrificatie van de resterende diesellijnen potentieel grote sociale voordelen heeft. We raden daarom aan om op lange termijn volledig van dieseltreinen af te stappen. De haalbaarheid en mogelijke voordelen van elektrificatie verschillen naar het relatief gebruik van de lijn. De meest beloftevolle alternatieve technologie is het gebruik van batterijtreinen, maar het verschil in voordelen en kosten voor volledige elektrificatie is relatief beperkt en sterk afhankelijk van de specifieke kenmerken van de lijn. De uitrol van waterstoftreinen is vrij risicovol en vindt best alleen plaats als er voldoende industriële infrastructuur is om (goedkope en hernieuwbare) waterstof te leveren in de buurt.
